İlk madeni paraların basımı, M.Ö. 7. yüzyılda Anadolu’da Lidyalılar tarafından gerçekleştirildi. Lidya parası, sabit bir alt kalıp üzerine yerleştirilen metal pulların hareketli bir üst kalıp ile çekiçle darp edilerek üretildi. Manisa’nın Salihli ilçesindeki Sart kasabası, ilk madeni para basıcıları olan Lidyalılara başkentlik yapıyordu. M.Ö. 1300’de kurulan ve M.S. 1200’de yıkılan Sardes Antik Kenti’ndeki kazı çalışmalarını yürüten Amerikalı arkeolog Cahill, burada paranın tarihine dair izler arıyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın düzenlediği Manisa Kültür Yolu Festivali kapsamında, Sardes Antik Kenti’ni ziyaret ettik ve Cahill ile görüştük.
PARANIN İLK BULUNDUĞU YER
“Sardes, Lidya Krallığı’nın merkezi konumundadır. Lidyalılar, Anadolu’da eşsiz bir medeniyettir. Dünyada pek çok Yunan, Roma ve Bizans şehri bulunmasına karşın, bu bölgedeki tek Lidya şehri burasıdır. Diğer yerlerde Lidya kültürü yok. Paranın ilk ortaya çıktığı yer burası. İlk madeni parayı burada basmışlar. Ancak darphaneye ulaşamadık, izlerine rastlayamadık.”
ALTIN ARITMA ATÖLYESİ VAR
Son Lidya Kralı Kroisos’un vefatından sonra muhtemelen darphane ve diğer yapılar yıkılmıştır. Bulunan kalıntılar oldukça sınırlıdır. Ancak bir altın arıtma atölyesi tespit edilmiş durumda. Darphane muhtemelen şehir merkezinde yer alıyordu, ancak altın üretim atölyesi biraz daha uzakta bulunuyor. Doğal altın ve alaşım burada ayrıştırılmaktaydı. Çok fazla Lidya parası bulamıyoruz, izleri oldukça sınırlı.
GÜVEÇTE ET YAPIP YEMİŞLER
Damgalar çok nadir bulunmakta. Kullanıldıktan sonra, tekrar kullanılmaması için kırılıyorlar. Lidyalıların yemek kültürü üzerine çalışmalar yapıyoruz. Nohut, buğday gibi gıdalar bulunmuş. Nohut yemişler ve güveçte et pişirmişler.”
AMERİKAN HEYETİ KAZIYOR
Sardes’te kazı çalışmaları, 1910-1914 yıllarında ve 1922’de Amerikan Sart Kazı Cemiyeti adına Princeton Üniversitesi’nden Profesör Howard Crosby Butler tarafından başlatıldı. Harvard Üniversitesi’nin 1958’de kurduğu Sart Amerikan Hafriyat Heyeti, kazı çalışmalarını sürdürüyor. 2008’den bu yana kazı başkanlığını Prof. Dr. Cahill yürütüyor.
KATMAN KATMAN BİR ŞEHİR
Prof. Dr. Cahill, Sardes Antik Kenti hakkında şunları aktarıyor: “Şehirde birçok katman mevcut. M.S. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar olan katmanları inceliyoruz. Alt katmandaki Lidyalılar, M.Ö. 9. yüzyıldan 6. yüzyıla kadar yaşamışlar. Bu nedenle katman katman kazılar yapıyoruz. Şehir çeşitli doğal afetlerden etkilenmiş, üzerine yeni yapılar inşa edilmiş. 10 metre derinlikte Lidya kalıntılarına ulaştık. Eğer kazmaya devam edersek, daha eski dönemlere ait kalıntılara da ulaşabiliriz.”
İLK GERÇEK ALTIN SİKKELER
İlk sikke, Lidya Kralı Alyattes döneminde basılmıştır. Önceleri sadece altın-gümüş alaşımı olan elektrondan basılan sikkeler, son Lidya Kralı Kroisos döneminde hem altın hem gümüşten yapılmaya başlanmıştır. Kroisos, standart saflıkta gerçek altın sikkeler bastırarak tanınmıştır. Bu sikkeler “Kroeseid” olarak anılmaktadır. Babası Alyattes, insanlara altın sikkeleri tanıtan ve kısa ömürlü Lidya İmparatorluğu’nu kuran kişi olarak tarihe geçmiştir.
