Hürmüz Adı Nereden Geliyor?
Hürmüz Boğazı ismini, Zerdüşt inancının kutsal kitabı Avesta’da adı geçen İyilik Tanrısı Hürmüz’den alıyor. İran’ın güneyindeki Keşm, Hürmüz ve Hengam adaları ile Umman toprakları arasında yer alan bu boğaz, Basra Körfezi’ni Umman Körfezi aracılığıyla Hint Okyanusu’na bağlıyor. Boğazın en dar yeri 33 kilometre genişliğinde olsa da, gemiler gidiş ve dönüş olarak 3’er kilometre genişliğindeki yolları kullanmak durumunda kalıyor. Bu dar alan, olası bir çatışmada boğazı oldukça savunmasız hale getiriyor.
Dünya Neden Hürmüz’ü Tartışıyor?
İran ve İsrail arasındaki gerginlik, ABD’nin İran’ın nükleer tesislerine yönelik saldırısı ile yeni bir aşamaya geçti. Hürmüz Boğazı, stratejik bir nokta olarak kapanma tehdidi altında. İran Parlamentosu, ABD’nin saldırılarına karşılık olarak boğazı kapatma kararı aldı, nihai kararın ise Milli Güvenlik Yüksek Konseyi tarafından verileceği belirtildi.
Bu Kadar Kritik Olmasının Sebebi Nedir?
Dünya petrol sevkiyatının yaklaşık %30’u (günde 18-20 milyon varil) ve LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) ticaretinin %20’si bu boğaz üzerinden yapılıyor. Uzmanlar, Orta Doğu’daki petrol ve doğalgaz rezervlerinin dünya pazarlarına ulaşmada en önemli yol olan bu bölgedeki trafiğin durmasının, petrol fiyatlarının varil başına 25 ila 50 dolarlık bir artışa neden olabileceğini öne sürüyor.
Tahran Nasıl Müdahale Edebilir?
Hürmüz’ün kapanması, İran’ın Umman deniz yetki alanını ihlal etmesi anlamına geleceğinden yeni bir krizi tetikleyebilir. İran deniz kuvvetleri, ticari gemilerin GPS sinyallerini bozarak trafiği durdurmayı deneyebilir. New York Times’a görüş veren ABD’li yetkililer, İran’ın mayın döşeyebileceğini de iddia etti.
İran Hürmüz’den Vazgeçebilir Mi?
İran petrolünün %90’ından fazlasının bu boğazdan geçen ticareti, Tahran’ın ekonomisini daha da zor bir duruma sokabilir. Hürmüz’ü kapatmak, Tahran için büyük bir gelir kaybı anlamına gelecektir.
Kimleri Olumsuz Etkiler?
Hürmüz’ün kapanması, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt, Irak ve İran gibi ülkelerin ekonomilerini önemli ölçüde etkileyecektir. Çünkü Basra Körfezi’ndeki petrol sahalarından çıkarılan ham petrol ve rafine ürünlerin büyük kısmı, dünya pazarlarına sadece Hürmüz Boğazı üzerinden ulaşmakta. Ayrıca, bölgeden sevk edilen petrol ve LNG, özellikle Asya’daki ülkeler için kritik enerji kaynakları olduğundan, bu durum global ölçekte etkiler yaratabilir. ABD Enerji Enformasyon Dairesi (EIA), Hürmüz Boğazı’ndan geçen ham petrolün %84’ü ve sıvılaştırılmış doğal gazın %83’ünün Asya pazarlarına gittiğini açıklamaktadır.
Hürmüz Çin İçin Neden Önemli?
Çin, petrol ithalatının %45’ini Hürmüz’den temin ediyor. Pekin, bu tür krizlere karşı 70 günlük bir stratejik enerji rezervine sahip olmasına rağmen, kapanma durumunun uzaması halinde ciddi bir enerji sorunu ile karşılaşabilir. Hattın uzaması ve risklerden dolayı taşınma maliyetlerinin de en az %40 artması bekleniyor. İran Parlamentosu’nun kararına ilk tepki ise Çin hükümetinden geldi; Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, “Hürmüz, uluslararası mal ve enerji ticareti için kritik bir güzergah, bölgenin güvenliğinin uluslararası toplumun ortak çıkarları doğrultusunda korunması gerekiyor” denildi.
ABD Ne Diyor?
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, önceki gün Fox News yayınına katılarak Çin’i, İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatma çabalarını engellemeye yönelik ikna etmeye çağırdı. Pekin’in enerji gereksinimlerine dikkat çeken Rubio, “Çin hükümetini bu konuda Tahran’ı ikna etmeye teşvik ediyorum, çünkü Hürmüz Boğazı’na ihtiyaçları var” ifadelerini kullandı. Öte yandan, Bahreyn’de bulunan ABD Donanması’na ait 5. Filo, bu bölgedeki ticareti korumak amacıyla İran’a müdahale etme kapasitesine de sahiptir; bu durum savaşın denize sıçrayabileceği anlamına geliyor.
En Kötü Senaryo Nedir?
Hürmüz’ün kapanması durumunda fiyat artışlarının sadece benzin pompalarında değil, aynı zamanda domino etkisiyle diğer her alanda da kendini göstermesi bekleniyor. Bu durum, gıda fiyatlarından ulaşım maliyetlerine, üretim giderlerinden ısınma faturalarına kadar pek çok alanda artış yaşanmasına neden olacaktır. Çinin, Japonya’nın, Hindistan’ın ve Güney Kore’nin bu krizden en fazla etkilenecek ülkeler arasında yer alması bekleniyor; aynı zamanda Avrupa, Ukrayna krizi nedeniyle zaten yükselen enerji fiyatlarının daha da artması ile bu durum sosyal huzursuzluklara yol açabilir.
Daha Önce Oldu Mu?
Tarih boyunca pek çok gerilim ve savaşların yaşandığı Hürmüz Boğazı, geçmişte hiç kapatılmamıştır. Hürmüz’ün kapatılmasının, İran ekonomisi için bir intihar girişimi olacağı düşünülüyor ve bu durumun Çin ekonomisine olumsuz etkilerinin küresel ekonomiyi dalgalandırabileceği sonucuna varılmaktadır. Uzun süreli bir kapanmanın yaşanması olasılığının düşük olduğu da vurgulanmaktadır.
