Psikolojik Testler İçin Çalışanın Rızası Gerekli

Rusya'daki işverenlerin çalışanlarını psikiyatrik değerlendirmelere göndermesi üzerine yapılan düzenlemeler, “ayrımcılık, kişisel meselelerin çözülmesi veya çalışanı ekip ortamında küçük düşürme” konularında tartışmalara yol açarken, Türkiye’de bu durumun nasıl olduğunu sormak kaçınılmaz hale geldi. Türkiye'de işverenler, çalışan veya iş başvurusunda bulunan kişileri psikolojik testlere gönderebilir mi? Çalışanlar veya adaylar bu testleri reddedebilir mi? İşverenlerin hangi testleri uygulama yetkisi vardır? Psikolojik testlerde çalışanın rızası alınması mecbur mudur? Test sonuçları işlenip paylaşılabilir mi? Psikolojik test sonuçları nedeniyle işçiler tazminatsız işten çıkarılabilir mi? 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile İş Kanunu çerçevesinde tüm detayları açıklıyoruz.

İNCELEMELERDE HANGİ TESTLER YAPILABİLİR?
İşgörenlerin ya da iş başvurusunda bulunanların bilgi edinme yöntemlerinden biri, iş görüşmeleri sırasında ya da sözleşme sürecinde uygulanan psikolojik testler, uyuşturucu ve alkol testleri, genetik, Covid-19/PCR ve HIV/AIDS testleridir.

HANGİ MESLEKLER ÖNCELİKLİ?
Hava trafik kontrolörlüğü, itfaiyecilik, güvenlik görevliliği gibi stresli ve yalnız çalışma koşulları olan meslek gruplarında, işverenler psikolojik dayanıklılığı ölçen testlere başvurma yetkisine sahiptir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesi gereği, çalışanların alkollü ya da uyuşturucu etkisi altında işyerine gelmesi durumunda, işveren bu kişilere alkol ve uyuşturucu testi uygulayabilir.

ADAYLARDAN RIZA ALINMALI MI?
Kişisel Verileri Koruma Kanunu'nun 6. maddesi gereğince, çalışanlar ve iş başvurusunda bulunanlardan kişilik testlerinin yapılabilmesi ve psikolojik verilerin işlenebilmesi için açık rıza almak zorunludur. Bu bağlamda, işverenlerin kişilik testinin yöntemi, amacı ve kapsamı hakkında detaylı bilgi vermesi ve çalışan veya çalışan adaylarının rızalarını alması gerekmektedir.

ÇALIŞAN TESTİ REDDEBİLİR Mİ?
Çalışan ve başvuranların psikoteknik testleri reddetme hakları bulunmaktadır. Eğer test yapılmasına onay verilmezse, işverenler tarafından çalışan adaylarına zorla bu testler uygulanaamaz.

HAKLI FESİH MÜMKÜN MÜ?
İşverenin sağlık sebepleriyle çalışanı işten çıkarması, İş Kanunu’nun 25/1'inci maddesi ile düzenlenmektedir. İşten çıkarma, psikolojik rahatsızlığın sürekli ve tedavi edilemez olması durumunda geçerli olabilir. Eğer işveren işten çıkarırsa, kıdem tazminatı ödemekle yükümlüdür. Ayrıca, çalışan iş şartlarından doğan bir sağlık problemi yaşar ancak işveren gerekli önlemleri almazsa, haklı fesih hakkını kullanabilir. Yargıtay, sağlık problemi ile çalışılan iş arasında bir bağlantı olması gerektiğini belirtmiştir.

VERİLERİN İŞLENMESİ SINIRSIZ MI?
6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve İş Sağlığı ile Güvenliği Mevzuatı çerçevesinde, işçilerin kişisel sağlık verileri üzerinde sınırsız işleme hakkı bulunmamaktadır. Hassas nitelikteki kişisel verilerin hukuka aykırı bir şekilde işlenmesi ve bunun sonucunda ayrımcı muamele uygulanması durumunda yaptırımlar uygulanabilir.

ULUSLARARASI KURUMLAR NE DİYOR?
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından kabul edilen Kişisel Verilerin Korunmasına İlişkin Uygulama Kodu'nun 6. maddesinin 11. fıkrasında, işçilerin teste karşı çıkma hakları açıkça belirtilmiştir. Bu nedenle, çalışan adaylarının kişilik testine her zaman itiraz etme hakları vardır. Psikolojik testlerin, başvuru ile ilgili faaliyetlerle yakından ilişkili olması ve iç hukuk tarafından gerekli güvencelerin sağlanması gerektiği vurgulanmaktadır. İşveren, veri işlemede yalnızca ilgili kişilerin temel hak ve özgürlüklerine zarar vermeden meşru menfaatine dayalı olarak ilerleyebilir.