Pennsylvania Üniversitesi Perelman Tıp Fakültesi'ndeki araştırmalar, hava kirliliğinin beyindeki zararlı protein birikimini artırabileceğini ve bunun bilişsel gerilemeyi hızlandırabileceğini ortaya koydu.
JAMA Neurology dergisinde yayımlanan çalışma, ince partikül olarak bilinen PM2.5 oranının demans ve Alzheimer'da görülen beyin değişiklikleri ile semptomların şiddeti arasındaki ilişkiyi inceledi.
Penn Medicine Beyin Bankası'nda 1999'dan 2022'ye kadar vefat eden 602 kişinin beyinleri değerlendirildi. Katılımcılar arasında yaygın demans ve hareket bozuklukları olan kişilerin yanı sıra demansı olmayan yaşlı yetişkinler de bulunmaktaydı.
Araştırmacılar, her bireyin ölümden bir yıl önce veya demans değerlendirmesinden bir yıl önce ne kadar hava kirliliğine maruz kaldığını ev adreslerine dayalı olarak analiz ettiler.
Daha fazla kirliliğe maruz kalan bireylerin beyinlerinde Alzheimer benzeri değişikliklerin daha belirgin olduğu gözlemlendi. PM2.5'te meydana gelen her artış, Alzheimer'ın şiddetini %19 oranında artırma riski taşımaktaydı.
Çalışmada ayrıca ölmeden önce demans değerlendirmesine tabi tutulan 287 kişiden oluşan bir alt grup ele alındı. Bu grup için PM2.5 maruziyeti, hafıza kaybı, karar verme yetisinde bozulma, kişisel bakımda güçlük ve konuşma zorluğu gibi bilişsel ve işlevsel gerilemelerle bağlantılı bulundu. Araştırmacılar, hava kirliliği ile demans şiddeti arasındaki ilişkinin yaklaşık %63 oranının Alzheimer ile bağlantılı beyin değişikliklerine dayandığını belirtti.
İŞTE DÜNYANIN EN KİRLİ ÜLKELERİ VE ŞEHİRLERİ
Hava kirliliğinin hayatı bu denli tehdit ettiği günümüzde, IQAir her yıl dünyadaki en kirli ülkeler ve şehirler listesine dair raporlar yayınlamaktadır.
Henüz 2025 raporu yayımlanmamışken, 2024 Dünya Hava Kalitesi raporuna göre geçtiğimiz yıl en kirli havaya sahip ülkeler şunlar: Çad, Bangladeş, Pakistan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Hindistan, Tacikistan, Nepal, Uganda, Ruanda, Burundi, Nijerya, Mısır, Irak, Gana, Endonezya.
Aynı rapora göre, havası en kirli 20 şehir şu şekilde sıralanmaktadır: Byrnihat- Hindistan, Delhi- Hindistan, Karağandı- Kazakistan, Mullanpur- Hindistan, Lahor- Pakistan, Faridabad- Hindistan, N'Djamena- Çad, Loni- Hindistan, Yeni Delhi- Hindistan, Multan- Pakistan, Peşaver- Pakistan, Sialkot- Pakistan, Gurgaon- Hindistan, Ganganagar- Hindistan, Hotan- Çin, Greater Noida- Hindistan, Bhiwadi- Hindistan, Muzaffarnagar- Hindistan, Hanumangarh- Hindistan, Noida- Hindistan.
State of Global Air 2024 raporuna göre hava kirliliği sebebiyle meydana gelen ölüm sayısı 8,1 milyon. Aynı rapora göre, 5 yaş altı çocuklarda 700.000'den fazla ölüm hava kirliliğiyle ilişkilendiriliyor; bu da 5 yaş altındaki çocukların global ölümlerinin %15'ine denk gelmektedir.
TÜRKİYE’DE HAVASI TEMİZ İL YOK! İŞTE EN KİRLİ ŞEHİRLER
Greenpeace Türkiye İklim ve Enerji Kampanya Sorumlusu Emel Türker Alpay, “Türkiye'deki en kirli şehirleri ele aldığı Kara Rapor 2025’te temizlik karnesini açıkladı. Genel hava kirliliği verilerine göre en fazla kirliliğin yaşandığı iller: Iğdır, Erzincan, Kütahya. Ancak Türkiye’de hava kirliliği hala düzenli ve yeterli bir şekilde ölçülmemektedir” dedi ve ekledi:
“Son rapora göre Türkiye’de, Dünya Sağlık Örgütü standartlarına göre havası temiz bir il dahi yok!”
Temiz Hava Hakkı Platformu'nun 2025 raporunda dikkat çekici veriler bulunmakta. Partikül madde PM2.5 hava kirliliğinin Türkiye ekonomisine yükü ilk kez hesaplandı: Bir yılda 138 milyar dolar; bu da 2024 GSYH’sinin yaklaşık yüzde 10’una denk geliyor. Hava kirliliğinin en önemli önlenebilir ölüm nedenlerinden biri olduğu göz önüne alındığında, eğer düzeyler Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği seviyeye çekilebilse, Türkiye’de yılda en az 60 bin hayat kurtarılabilir.
PEKİ YA İSTANBUL…
İstanbul'da en temiz ve en kirli ilçeleri değerlendiren Alpay, şu bilgileri verdi:
— 2023-24 verilerine göre Kartal, Esenyurt, Mecidiyeköy ve Yenibosna kirliliğin en yüksek olduğu ilçeler.
— Aynı verilere göre en düşük kirliliğe sahip olan ilçeler ise Büyükada, Şile, Kumköy ve Sarıyer.
— THHP raporuna göre Sultangazi bölgesinde Cebeci taş ocakları nedeniyle ilçe halkı yılın 263 günü kirli hava solumakta.
TÜRKİYE'DE HAVA KİRLİLİĞİ İLE İLİŞKİLENDİRİLEN ÖLÜM ORANLARI
“Kara Rapor’da yapılan hesaplamalar, Türkiye’de 2023 ve 2024 yıllarında ince partikül madde PM2.5 kirliliği nedeniyle sırasıyla 63 bin 851 ve 62 bin 644 erken ölümün gerçekleştiğini göstermektedir” diyen Emel Türker Alpay, “Eğer PM2.5 düzeyi Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği yıllık ortalama 5 µg/m³ seviyesine çekilebilirse yılda 60 binin üzerinde ölümün önüne geçilebilirdi. 2024 yılında hava kirliliğine bağlı ölüm oranının en çok görüldüğü il Osmaniye (yüzde 33,8) olurken, sayısal olarak en fazla ölüm İstanbul, İzmir, Bursa ve Ankara'da yaşandı.” şeklinde sözlerine ekledi.
Türkiye'de KOAH’a bağlı ölümlerin %41,3’ü, kalp hastalıklarına bağlı ölümlerin %27,7’si, inme kaynaklı ölümlerin %27,4’ü, akciğer kanserine bağlı ölümlerin %18,6’sı hava kirliliğinden kaynaklıdır; demans olma riski ise %8 artış göstermektedir.
Temiz Hava Hakkı Platformu
