Son yıllarda Akdeniz, yabancı deniz türlerinin yerleşimi açısından önemli bir mücadelenin merkezi haline geldi. Özellikle Süveyş Kanalı'nın genişlemesi, bu türlerin geçişini kolaylaştırdı. İklim değişikliğinin de etkileriyle bu canlılar artık sadece geçici olarak değil, kalıcı olarak bölgeye yerleşmeye başladı.
2005'ten Bugüne Sayıları İki Katına Çıktı
Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi'nden Doç. Dr. Ali Rıza Köşker'in araştırmalarına göre, şu anda Akdeniz'de kaydedilen yabancı tür sayısı binin üzerine çıkarken, Türkiye kıyılarındaki bu sayı 2005'ten itibaren iki kat artırarak yaklaşık 600'e ulaştı. Bu artış oldukça endişe verici ve devam ediyor.
Kızıldeniz kökenli bu türler, Akdeniz'in doğal dengesini bozmakla kalmıyor; aynı zamanda halk sağlığını da tehdit ediyor. Köşker, balon balığı, aslan balığı, uzun dikenli deniz kestanesi ve kutu balığı gibi zehirli türler yüzünden artan zehirlenme vakalarına dikkat çekiyor.
Özellikle balon balıkları hakkındaki yanlış bilgilere dayanan farkındalık eksikliği, bölgede zehirlenmelerin artmasına neden oluyor. “İyi pişirilirse yenilebilir” ya da “Japonya'da her tür balon balığı tüketiliyor” gibi yanıltıcı bilgiler, insanlar kadar sokak hayvanları için de risk oluşturuyor. Balon balığının kuyruğunu toplama gibi tehlikeli uygulamalar da sorunu derinleştiriyor.
‘Balıkçılar, Balon Balıklarından Yıldım Diyor’
Doç. Dr. Ali Rıza Köşker, balıkçıların balon balıklarının av araçlarına verdiği zararlar ve ekonomik türler üzerindeki olumsuz etkilerinden rahatsız olduklarını belirtti ve “Sahil bölgelerindeki balıkçı barınaklarına gittiğinizde, balıkçılar balon balıklarından bıkkın durumda” şeklinde konuştu.
Balon balıkları, Akdeniz'e yerleşen yabancı türler arasında en tanınmış olanları. Ancak balon balığı, tek bir tür değil; dünya genelinde yaklaşık 200 çeşit balık türünü kapsayan genel bir ad. Akdeniz'de ise 13 farklı balon balığı türü bulunuyor. Kıyılarımızda sıkça görülen balon balığı türleri arasında:
Benekli balon balığı (Lagocephalus sceleratus),
Cüce balon balığı (Torquigener flavimaculosus),
Süveyş balon balığı (Lagocephalus suezensis) gibi türler yer alıyor.
Benekli balon balığı, diş yapısı nedeniyle balıkçıların av malzemelerine verdiği zararlar ve neden olduğu zehirlenmelerle tanınan bir tür. Türkiye sularında ilk kaydı 2003 yılına dayanmakta ve son 20 yıl içinde neredeyse bütün Akdeniz kıyılarına yayıldı.
‘Sofralarımızı Olumsuz Etkiliyorlar’
Yanıtlanması gereken kritik sorular var: Birincisi, bu yabancı türlerin yerel türlerle rekabetinin Akdeniz’in ekosistemini nasıl etkileyecek? İkincisi ise, bu türlerin varlığı, yerel balık türlerini nasıl etkiliyor?
Doç. Dr. Ali Rıza Köşker, “Balon balıklarının güçlü yapısı ve toksinleri nedeniyle, doğal düşmanları neredeyse yok. Bu da hızlı yayılım ve çoğalma imkanı sağlıyor” dedi ve devam etti:
“Artan balon balıkları, besin zincirinde aktif bir rol oynuyor ve diğer türler üzerindeki olumsuz etkileri çok fazla. Yumuşakçalar ve kabuklularla beslendiğinden bu türlerin azalmasına yol açıyor. Dolaylı olarak da sofralarımızda yer alan yerli balık türlerini etkiliyor.”
Tehlike Sadece Akdeniz ile Sınırlı Değil, Korkulan Olmaya Başladı
“Balon balıkları, denizlerimizdeki ısınma nedeniyle hızla yayılıyor. Akdeniz kıyılarında yaygın durumda. Ege’de ve Marmara’da kayıtlar var; ancak Akdeniz'deki kadar yaygın değiller.” diyen Doç. Dr. Köşker, Ege'de daha fazla yayılabileceğini öngördüğünü vurguladı.
Fotoğraf: DHA
‘En Güçlü Denizel Zehirlerden Biri’
Doç. Dr. Ali Rıza Köşker, balon balıklarının sağlığı tehdit eden bir tür olduğunu belirtip, “Birçok balon balığı, Tetrodotoksin (TTX) adı verilen ve dünyanın en güçlü denizel zehirlerinden biri olan bir toksin barındırır. Bu toksinin bilinen bir panzehiri yoktur ve pişirilse bile etkisi devam eder. TTX vücuda girdiğinde kaslarda felçlere neden olmaktadır.” şeklinde konuştu.
27 Kişi Hayatını Kaybetti, 144 Kişi Zehirlendi
“Akdeniz Denizel Toksin Araştırma Grubu olarak, Akdeniz'deki balon balığı türlerinin karaciğer, yumurtalık, deri ve etinde TTX bulduğunu ortaya koyduk.” diyen Köşker, “2004-2023 yılları arasında balon balıklarından kaynaklanan 27 ölüm ve toplam 144 zehirlenme vakası yaşandığını belirledik. Özellikle zehirlenme vakalarının çoğu Türkiye, Suriye ve Lübnan'da yaşandı.” dedi.
Doç. Dr. Ali Rıza Köşker
Sokak Hayvanları da Risk Altında
Doç. Dr. Ali Rıza Köşker, 2020'de başlatılan “Balon Balığı Avcılığının Desteklenmesi” uygulamasının balıkçılara fayda sağladığını ancak bu sistemin bazı riskler taşıdığını belirtti. Balıkçıların yalnızca balon balığı kuyruklarını teslim etmesinin, sokak hayvanlarına ikincil zehirlenme riskleri yarattığını sözlerine ekledi.
Bu risklerin azaltılması için balon balıklarının bütün olarak toplanmasının daha güvenli olduğunu vurguladı.
‘Tüm Ülkelerle İş Birliği Yapılmalı’
Doç. Dr. Ali Rıza Köşker, sağlık personelinin “istilacı zehirli türler” konusunda eğitilmesi gerektiğini kaydetti. Balon balıklarıyla mücadelede, Akdeniz'e kıyısı olan tüm ülkelerle iş birliği yapılmasının büyük önem taşıdığını sözlerine ekledi.
Fotoğraflar: iStock
