Türkiye'de 2017'de tespit edilen ve son yıllarda popülasyonu hızla artan kahverengi kokarca, özellikle Karadeniz bölgesinde vatandaşların kâbusu haline geldi. Benzer sıkıntılar Sakarya’nın ardından Ünye, Terme, Giresun, Trabzon, Çarşamba ve Salıpazarı’ndan da gelmeye başladı.
Sakarya'nın Ferizli ve Söğütlü başta olmak üzere birçok ilçesinde, tarım ürünlerine büyük zarar veren, hatta bazı evlere giren kahverengi kokarca böceği, vatandaşları endişelendiriyor.
Ferizli Kaymakamı Muhammed Kaya, istilayla başa çıkmak için ortak bir mücadele verilmesi gerektiğini belirtti ve İlçe Tarım Müdürlüğü'nün tavsiyeleri doğrultusunda ilaçlama işleminin gerçekleştirileceğini açıkladı.
Samsun İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ekipleri, Salıpazarı ilçesinin Muslubey Mahallesi'nde cezbet-öldür yöntemi ile uygulamalı saha çalışmaları yürüttü.
Trabzon İl Tarım ve Orman Müdürlüğü'nden Bitkisel Üretim ve Bitki Sağlığı Şube Müdürü Gürsel Çakıroğlu, “Kahverengi kokarca, uzun süredir mücadele gerektiren bir sorun. Son dönemde evlere yoğun saldırılar oldu. 9 ilçede, 9 ekiple birlikte biyosidal ilaçlama yapıyoruz. Vatandaşlar da kendi binalarında ilaçlama yapmalı ve bize yardımcı olmalı. Bu büyük önem taşıyor. Bu böcekler tuğla, ahşap ve çatı aralarını tercih ederek kışı sıcak yerlerde geçirmekte” ifadelerini kullandı.
“KAPI PENCERE AÇAMIYORUZ, ANİDEN HÜCUM EDİYORLAR”
Giresun'un Karadere Köyü'nde yaşayan Fatma Kara, kokarca böcekleri nedeniyle büyük sıkıntı yaşadığını belirtti. Bahçesinde iş yapamadığını ifade eden Kara, şu şekilde konuştu:
“Geçen yıldan beri civar köylerde kokarca böceği ile ilgili duyuyordum ama hiç karşılaşmamıştım. Yaklaşık bir haftadır bahçem bu böceklerle istila altında. Sebzelerimi toplamamı engelliyorlar. Bir anda çoğalıp her yeri sarıyorlar. Evde cam kapı açmakta zorluk çekiyorum, aniden içeriye akın ediyorlar. Tüm kapıları kilitledim. Bahçeye çıkıp çalışacak durumda değilim. Böyle devam ederse seneye hiçbir şey yetiştiremeyiz.”
Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, hassas ciltlere sahip bireylerin kokarcayı ezerken alerjik reaksiyonlar geliştirebileceği belirtilerek halkın duyarlı olması gerektiği vurgulandı.
Kahverengi kokarca böceklerinin bu kadar çoğalması normal midir?
Hangi mevsimlerde gözlemlenmektedirler?
İnsan sağlığına zarar veriyorlar mı?
Bu böcekleri gördüğümüzde yetkililere bildirmeli miyiz?
Bu istilaların gelecek yıllarda artış göstermesi muhtemel midir?
Marmara Üniversitesi, Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Anabilim Dalı’ndan Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan ile bu konuları görüşme fırsatımız oldu.
RAHATSIZ EDİLDİKLERİNDE PİS KOKU SALIYORLAR
Kahverengi kokarca nedir? Neden kokarca olarak adlandırılıyorlar, gerçekte o kadar kötü mü kokuyorlar?
Yavuz Turan: Kokarca böcekleri, Hemiptera takımı altında Pentatomidae familyasına ait, istilacı bir türdür. Bilimsel adı Halyomorpha halys’dir. 'Kokarca' adının verilmesinin sebebi, rahatsız edildiklerinde vücutlarından kötü bir koku yaymalarıdır.
UZAK MESAFELERİ ÇOK İYİ UÇABİLİYORLAR
Böcekler nereden geldi, bu kadar yayılma sebebi nedir? Neden özellikle sonbaharda ortaya çıkıyorlar ve evlere giriyorlar?
Yavuz Turan: Bu böcekler doğu Asya, özellikle de Çin, Japonya, ve Kore kökenli olan istilacı bir türdür. İhracat ve ithalat ile yayılmaları hızlanmıştır. Uzak mesafeleri kat edebilen ve iyi uçan türlerdir. Aynı zamanda çevresel faktörlere karşı toleransları yüksektir. Bu sebepler, böceklerin hızlı yayılmasına katkı sağlamıştır.
YAKLAŞIK 300 TÜRE ZARAR VERİYOR
Tarım ürünlerine ne tür zararlar veriyorlar? Hangi bitkiler risk altında?
Yavuz Turan: Bu tür yaklaşık 300 bitki türünde zarar vermektedir. Özellikle tarımsal açıdan önemli olan baklagiller, patlıcangiller ve huşgiller gibi bitkilerde ciddi hasarlara yol açar.
İSTİLACI BÖCEKLERLE MÜCADELE KOLAY DEĞİL
Evlerimize kadar giriyorlar ve tarımı tehdit ediyorlar. Bu böceklerle mücadele mümkün mü? Hangi önlemler alınıyor?
Yavuz Turan: İstilacı böceklerle mücadele zor bir süreç. Tüm paydaşların dahil olduğu kapsamlı bir mücadele planlaması yapılması gerekir. Kimyasal mücadeleler yaygın olmakla birlikte, bu yöntemlerin ekosisteme zarar verebileceği için öncelikli seçeneğimiz olmamalıdır.
Diğer bir yöntem, mekanik mücadeledir; çiftçiler, tuzaklar kullanarak böcekleri yakalamaktadır. Ayrıca, Tarım ve Orman Bakanlığı'nın projeleri doğrultusunda biyolojik mücadele yöntemleri de kullanılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda, samuray arısı (Trissolcus japonicus) gibi parazitoitlerin bu zararlıyla mücadelede kullanılacağı öngörülmektedir.
SAMURAY ARISI ÇARE OLACAK MI?
Biyolojik mücadelede başarılı olan doğal düşmanlar kimlerdir? Samuray arısı gibi yöntemler işe yarıyor mu yoksa daha etkin çözümler mi var?
Yavuz Turan: Samuray arısının biyolojik mücadelede etkili olduğu literatürde belirtilmektedir; ancak ülkemizde ne ölçüde başarılı olacağını zaman gösterecek. Şu anda samuray arısı dışında başka bir biyolojik mücadele yöntemi mevcut değil. Ancak mikroorganizmaların kullanılmasının da gerektiğini düşünüyorum.
ÇATLAK VE YARIĞI OLAN BİNALARI TERCİH EDİYORLAR
Vatandaşlar evlerine bu böceklerin girmemesi için ne tür önlemler almalı? Basit ama etkili çözümler var mı?
Yavuz Turan: Bu böcekler yaz aylarında dışarıdaki bitkilerde beslenirken, sonbahar geldiğinde kışlama amacıyla kapalı alanlar aramaya başlarlar. Bu nedenle, evlerin, kullanılmayan binaların ve çatlakları çok olan yapıların cazip geldiği görülmektedir. En etkili çözüm, evlere sineklik takmaktır. Yazın akşam saatlerinde ışıklar yandığında bu böcekler ışığa yönelmektedir. Dolayısıyla salgının yoğun olduğu bölgelerde sineklik kullanmak şarttır.
Adapazarı’ndaki görüntülerde, bir evin bu böcekler tarafından sarıldığı gözlemleniyor. Neden o ev?
Yavuz Turan: Görüntüde görüldüğü kadarıyla o ev yalnız, çevresinde başka yapılar yok. Bu durum, o evi böcekler için cazip hale getiriyor. Ayrıca binanın eski olması ve çatlakların fazla olması, böceklerin orayı tercih etmesine neden oluyor.
KAN İLE BESLENMİYORLAR
Bu böcekler insan sağlığına zarar veriyor mu? Yoksa sadece kötü kokudan mı ibaret?
Yavuz Turan: Bu böcekler insan kanı ile beslenmemektedir. Bitkilerin özsularını emerek beslenirler; bu nedenle insan sağlığı üzerinde doğrudan bir etkileri yoktur. Ancak bitkilere verdikleri zarar ve insanların evlerine girmeleri nedeniyle dolaylı yoldan zararlı oldukları söylenebilir.
Böceklerin istilasına uğramış bir ev sahibi ne yapmalı?
Yavuz Turan: Eğer bir kişi bu tür bir istilaya maruz kalırsa derhal Alo 180’i aramalı veya Tarım ve Orman Bakanlığı'nın il veya ilçe müdürlüklerine haber vermelidir. Bu mücadele, tek bir kurumla değil, çok sayıda kurumla birlikte yürütülmelidir.
TÜM TÜRKİYE’YE YAYILABİLİR
Bu istilaların önümüzdeki yıllarda artacağı mı düşünülüyor, yoksa geçici bir durum mu?
Yavuz Turan: Şu an kokarca türlerinin yayılım alanı tüm Karadeniz ve Marmara’nın kuzey kısmında yoğunlaşmış durumda. Ancak Adana ve İzmir gibi bölgelerde de kayıtlar bulunmakta. Ayrıca, yaptığım saha çalışmalarında Bilecik ve çevresinde de bu türü gözlemledim. Eğer mücadele etkili olmazsa tüm Türkiye'ye yayılması mümkün. Bu yüzden, bu durumu geçici olarak görmemek ve ciddi, bilimsel önlemler almak gerekmektedir.
