Merkez Bankası, son sıkılaşma döneminde reel sektörün risklilik göstergelerindeki gelişmeleri ve firmaların temerrüt riskini azaltmak için varlık satışlarına yönelip yönelmediğini konut satışları üzerinden değerlendiren bir analiz yayımladı.
Yayımlanan analizde şu ifadelere yer verildi:
Parasal sıkılaşma dönemlerinde reel sektör firmalarının riskliliğinde bir artış gözlemlenebiliyor. Bu artışın boyutu, sıkılaşmanın derinliğine ve firmaların sıkılaşma başlangıcındaki mali durumlarına bağlı. Bu çalışmada, son sıkılaşma döneminde reel sektörün risklilik göstergelerinin gelişmelerine ve firmaların temerrüt riskini azaltmak için varlık satışına yönelip yönelmediğini konut satışları odağında inceliyoruz.
Firmalar son parasal sıkılaşma döngüsüne göreli olarak düşük borçluluk ve yüksek kârlılık oranları ile girdi. 2009 yılından itibaren artış gösteren mali borçların toplam aktiflere oranı, 2023 yılında tarihsel ortalamaların altında kaldı. Ayrıca, faaliyet kâr marjı tarihi yüksek seviyesini korurken net döviz pozisyon açığı da önemli ölçüde gerilemişti. Bu durum, reel sektörün mevcut döneme güçlü bir finansal tamponla girdiğini göstermektedir. Ancak, son dönemde net döviz pozisyon açığında yaşanan artış ve öncü göstergelerin işaret ettiği, firmaların kârlılığındaki düşüş de dikkate alınmalıdır.
Karşılıksız Çek Tarihsel Ortalamanın Altında
Reel sektörün son sıkılaşma dönemine güçlü bir finansal tamponla girmesinin etkileri, temel temerrüt göstergelerinde gözlemlenebilir. Nitekim, karşılıksız çek oranı parasal sıkılaşmanın ilk aylarında artış göstermesine rağmen tarihsel ortalamasının altında kalmaya devam etti ve 2024 ağustos ayından sonra bir miktar daha düştü. Firmaların takipteki kredilerinin toplam ticari kredilere oranı ise, 2023 sonunda tarihsel olarak en düşük seviyelere geriledi. Bu oran son dönemde sınırlı bir artış göstermesine rağmen hala tarihsel ortalamasının çok altında bulunmaktadır. Özetle, mevcut veriler sıkılaşma döneminde reel sektörün temerrüt açısından önemli bir artış yaşamadığını gösteriyor.
Satışlar Büyük Ölçüde Gerçek Kişiler Tarafından Yapıldı
Temerrüt göstergelerindeki bu duruma, finansal tamponların yanı sıra firmaların temerrütten kaçınmak için varlık satışına yönelmesi de katkıda bulunmuş olabilir. Bu durumu anlamak için firmaların konut satışlarına odaklanıyoruz. Eğer firmalar varlık satışına yöneliyorsa, başlangıçta üretim faaliyetlerinde kullanılmayan, ticari alacaklara karşılık edinilen ya da yatırım amaçlı alınan konutların elden çıkarılması makul bir seçenek olarak ortaya çıkıyor. Ayrıca nihai ürünleri konut olan inşaat firmaları, temerrüt riskiyle karşılaşmaları durumunda ellerindeki konut stokunu hızlı bir şekilde eriterek nakit varlıklarını artırmaya çalışabilirler. Bu nedenle, parasal sıkılaşma dönemlerinde firmaların konut satışlarının gerçek kişilere kıyasla daha fazla artması beklenmektedir.
Bu bağlamda, tapu verilerini kullanarak konut satışlarındaki tüzel kişilerin payını hesaplıyoruz. 2018 öncesinde yüzde 20 civarında seyreden tüzel kişilerin yıllık konut satışlarındaki payı, sıkılaşma döneminde artarak 2019 yılı nisan ayında yüzde 24,3 ile tarihi zirvesine ulaşmıştı. Sonrasında ise yüzde 20’nin altına inen bu oranın, son sıkılaşma döneminde bir artış göstermediği belirlenmiştir. Hatta son aylarda bir gerileme yaşanmış ve 2025 nisan ayı itibarıyla bu pay yüzde 15,6 seviyesine düşmüştür. Veriler incelendiğinde, son dönemde toplam konut satışlarında gözlemlenen artışın büyük ölçüde gerçek kişilerden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bu durumda, firmaların temerrüde düşmemek için varlık satışına yönelik belirgin bir hareketin olmadığı söylenebilir.
Sonuç olarak, son sıkılaşma döneminde reel sektör temerrüt oranlarında kayda değer bir artış yaşanmamıştır. Firmaların sıkılaşma öncesindeki güçlü finansal durumlarının bu görünümde etkili olduğunu düşünmekteyiz. Son dönemde firmaların konut satışlarının tarihsel ortalamanın altında ilerlemesi ve toplam paylarının gerilemesi de bu değerlendirmemizi desteklemektedir.
DOLAR
EURO
İNG. STERLİNİ
İSV. FRANGI
KAN. DOLARI
ÇEYREK ALTIN
BITCOIN