Rusya-Ukrayna Savaşı Küresel Ekonomideki Dengeyi Sarsıyor

Şubat 2022’den bu yana devam eden Rusya-Ukrayna savaşı, küresel ekonomiyi derinden etkileyerek tarım, turizm, ulaştırma, enerji ve lojistik gibi birçok sektörde önemli değişikliklere neden oldu.

Üç yılı geride bırakan bu çatışma, özellikle enerji alanındaki dinamikleri alt üst etti.

Kovid-19 sonrasında toparlanma sürecindeki tedarik zincirlerindeki kırılganlıklar tekrar gün yüzüne çıkarken, ülkelerin kritik sektörlerdeki bağımlılıkları da dikkat çekti.

Savaştan önce küresel petrol arzının yaklaşık yüzde 14’ünü ve doğal gaz arzının yüzde 9’unu sağlayan Rusya’nın enerji ihracat yolları, savaş sonrası yaptırım şokları ile ciddi anlamda etkilendi.

Ukrayna savaşı öncesinde Avrupa Birliği’nin (AB) en büyük doğal gaz sağlayıcısı olan Rusya, 50 yıla yayılan boru hattı yatırımları ile 2022’de AB’deki pazar payını yüzde 40’a kadar çıkarmıştı.

Savaş nedeniyle uygulanan yaptırımlar, Rusya’nın müşterilerini ABD, Katar gibi sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedarikçilerine ve üretimini artıran Norveç’e kaptırmasına yol açtı. Rusya, geçen yıl AB’ye yalnızca 15 milyar metreküp doğal gaz sevk ederken, bu miktar 2021’de 201,7 milyar metreküp seviyesindeydi.

Rus gazını Avrupa’ya taşıyan ana boru hatları olan Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa, savaşın ardından kullanım dışı kaldı. Ayrıca, Ukrayna üzerinden gaz sevkiyatı da 1 Ocak itibarıyla durdu.

Rusya’nın Avrupa’ya doğal gaz sevkiyatında şu anda tek güzergahı Türk Akım olarak öne çıkıyor.

Savaş öncesinde yılda yaklaşık 17 milyon ton LNG gönderen ABD, 2023’te kıtaya 50 milyon ton LNG tedarik etti.

Rusya, Avrupa’da yaşadığı pazar kaybını telafi etmek amacıyla sevkiyatlarını Asya ülkelerine yönlendirmek için çeşitli adımlar atıyor.

Sibirya’nın Gücü boru hattı ile Çin’e gaz sevkiyatını sürdüren Gazprom, ilave tedarik için Sibirya’nın Gücü 2 adlı projeyi hayata geçirmeyi planlıyor.

Tarımda Arz Endişeleri Gündemde

Savaş öncesi Rusya ve Ukrayna, küresel buğday arzının yaklaşık yüzde 30’unu, arpa arzının yüzde 32’sini ve ayçiçeği yağının yüzde 50’sini karşılıyordu. Ancak iki ülke arasındaki çatışmalar, tarımdaki dengeleri de bozdu.

Ukrayna’nın Karadeniz üzerinden tahıl ürünleri sevkiyatı, savaşla birlikte durma aşamasına geldi. Türkiye ve Birleşmiş Milletler’in arabuluculuğunda gerçekleştirilen Karadeniz Tahıl Girişimi sayesinde deniz yolu ihracatı tekrar başladı.

Karadeniz Tahıl Girişimi, Rusya ve Ukrayna arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle Temmuz 2023’te askıya alınırken, Türkiye, küresel gıda güvenliğine önemli katkı sağlayan bu girişimin yeniden hayata geçirilmesi için diplomatik çabalarını sürdürüyor.

Rusya ve Ukrayna’dan tahıl ithalatı gerçekleştiren Afrika ülkelerinde, özellikle Mısır, Lübnan ve Somali gibi ülkelerde gıda fiyatlarında artış gözlemleniyor.

Dünyanın en büyük gübre ihracatçılarından olan Rusya’ya yönelik geniş kapsamlı yaptırımlar, bu ürünün küresel pazarlara erişiminde sorunların devam etmesine yol açıyor. Rusya, tarımda kaybettiği Batılı pazarları, Afrika ile telafi etmeye çalışıyor. Rusya Tarım Bakanlığı verilerine göre, ülkenin Afrika’ya tarım ürünleri ihracatı 2024’te bir önceki yıla göre yüzde 19 artış göstermesi bekleniyor.

Hava Taşımacılığı ve Lojistik Sektörü Etkilendi

Savaşın etkilediği diğer bir sektör ise havacılık ve lojistik. Ukrayna, savaşın başladığı gün sivil uçuşlara hava sahasını kapattı; AB de 28 Şubat 2022’de Rus uçaklarına hava sahasını kapatma kararı aldı.

Rusya, aynı gün hava sahasını 36 ülkeye yasakladı ve bu karşılıklı kısıtlamalar hâlâ sürüyor.

Yapılan çeşitli araştırmalar, uluslararası uçuşların yüzde 5 ila 10’unun hava sahası kısıtlamaları nedeniyle güzergahlarını değiştirmek veya uzatmak zorunda kaldığını gösteriyor.

Uçuşlardaki aksamalar, özellikle Avrupa’ya seyahat eden Rus turistleri etkilerken, Avrupalı hava yolu şirketleri de Asya’ya uçuşlarda Rus hava sahasını kullanmadıkları için Çinli firmalarla haksız rekabet durumuna düştüklerini belirtiyor.

Lojistikte ise AB ve ABD’nin Rus tankerlerine yönelik kapsamlı yaptırımları dikkat çekiyor. Rusya’nın bu yaptırımlardan kaçınmak için “gölge filo” adı verilen gizli yollarla çalışabilen tankerleri kullandığı öne sürülüyor.