TCMB’den “Türkiye’nin İhracat Çeşitliliği” Analizi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nda Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü uzman yardımcıları Didem Yazıcı ve Enver Sait Kurtaran tarafından hazırlanan “Türkiye’nin İhracat Çeşitliliği” başlıklı analiz, Bankanın blog platformu Merkezin Güncesi’nde yayınlandı.

Analizde, küresel ticaretin jeopolitik olaylar, gümrük vergileri ve finansal şoklar gibi etkenlerle kesintiye uğradığı dönemlerde, ihracatı sınırlı ürün veya bölgelerde yoğunlaşmış ülkelerin gelişmelerden daha fazla etkilendiği vurgulandı. Ürün ve pazar çeşitliliğinin sağlanmasının, bu tür şoklara karşı dayanıklılığı artırdığı bildirildi.

Türkiye’nin ihracat çeşitliliği zaman içindeki gelişimi, gelişmekte olan seçilen ülkelerle karşılaştırmalı olarak ele alındı. 2013-2024 dönemini kapsayan analizde, Türkiye’nin yaptığı ihracatın farklı ürün ve ürün-ülke sayısının 12 haneli GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) ayrımıyla hesaplandığı ifade edildi.

İhracat yapılan ürün sayısının bu süreçte 10 bin 487’den 10 bin 810’a yükseldiği, ürün-ülke kombinasyonunun da yüzde 40’tan fazla artarak 167 bin 459’dan 236 bin 864’e çıktığı belirtildi. Bu durum, Türkiye’nin ihracat ağının daha kompleks ve dayanıklı hale geldiğini göstermektedir.

Ancak, Türkiye’nin ihracat çeşitliliği arttıkça, ihracat yapılan ürün veya ürün-ülke kombinasyonlarının küresel olarak da yükseldiği bir ortamda, bu artışın yeterince yansımadığına da dikkat çekildi. Türkiye’nin ihracat durumunu daha iyi anlamak için diğer ülkelerin ihracat çeşitliliği gelişimlerinin de dikkate alınmasının önemli olduğu ifade edildi.

Türkiye ve seçili gelişen ekonomilerin ihracatındaki ürün ve ürün-ülke sayı oranlarının dünya genelindeki ihracatla karşılaştırıldığı analizde, 2023 yılında Türkiye’nin dünyada ihracata konu olan ürünlerin yaklaşık yüzde 84’ünün ihracatını gerçekleştirdiği kaydedildi.

Bu oranın, 2013 yılına göre yüzde 4,3 artış gösterdiği belirtilirken, ihracat yapılan ürün-ülke sayısında Türkiye’nin, incelenen ülkeler arasında oldukça yüksek bir performans sergilediği ifade edildi.

2023 verilerine göre, küresel ölçekte her 100 pazarın 22’sinde Türkiye’nin yer aldığı vurgulanarak, 2013 yılında Türkiye’nin her 100 pazarın sadece 16’sında bulunduğu göz önüne alındığında, önemli bir güçlenmenin yaşandığı belirtildi.

Ürün-ülke sayısının ihracat çeşitliliğinin bir göstergesi olduğu, ancak ihracat dağılımını tam olarak yansıtmayabileceği ifade edildi. Yani bir ülke birçok ürünü çok sayıda ülkeye ihraç etse de, ihracatta belirli yoğunlaşmaların olabileceği kaydedildi.

İHRACATIN DENGELİ DAĞILMASI, DIŞ ŞOKLARA KARŞI DİRENCİ ARTIRIYOR

Analizde, her ülkenin ihracatındaki ilk 10 ürün, ilk 10 ülke ve ilk 10 ürün-ülke kombinasyonunun toplam ihracattaki payları 2013 ve 2023 yılları için hesaplandığı aktarıldı. Türkiye, bu analizde ilgili iki dönemde de en az yoğunlaşmaya sahip ülkeler arasında yer aldı.

Daha düşük bir endeks değerinin ihracatın daha dengeli dağıldığını ve yoğunlaşmanın az olduğunu gösterdiği belirtilerek, Türkiye’nin ürün bazında en az yoğunlaşmaya sahip ikinci ülke, ülke ve ürün-ülke kategorilerinde ise en az yoğunlaşmaya sahip ülke olduğu ifade edildi.

Analizde, Türkiye’nin ihracatının belirli ürün gruplarına veya ürün-ülke kombinasyonlarına yüksek derecede bağlı olmadığı, bu durumun çeşitlenmedeki iyi bir performansı gösterdiği kaydedildi. 2013-2023 dönemi ortalama ihracat artışında yeni pazarların ve mevcut pazarlardaki ihracat artışlarının katkıları değerlendirildi.

Türkiye, bu analizde, başka ülkeler arasında ortalama ihracatı en fazla büyüyen ikinci ülke olarak gösterildi ve aynı zamanda yayılma marjının en fazla katkı sağladığı ülke konumunda bulundu. Türkiye’nin yeni ürün ve pazarlarla ihracatını genişletmede ve mevcut satış ilişkilerini derinleştirmede iyi bir performans sergilediği ifade edildi.

Özetle, analiz verileri Türkiye’nin ihracatında ürün ve ülke çeşitliliğinde artış olduğunu gösterirken, ihracat yapısının daha dayanıklı hale geldiği vurgulandı. Ürün ve özellikle ürün-ülke sayısındaki artış, Türkiye’nin küresel ticarete entegrasyonunun güçlendiğini işaret etmektedir.

Ayrıca, ihracatın dengeli dağılımının dış şoklara karşı direnci artırdığı ifade edilirken, ihracat çeşitliliğinin önemli bir ölçüt olmasının yanısıra, ihracat performansındaki genel iyileşmeyi daha iyi değerlendirmek için katma değer ve teknoloji seviyesindeki gelişmelerin de dikkate alınmasının önemine vurgu yapıldı.